بیست و پنجم ذی الحجه روز سوره هل اتی (انسان) در شأن اهلبیت (علیهم اسلام) ؛  بر عموم شیعیان جهان مبارک باد.

1.يُوفُونَ بِالنَّذْرِ وَ يخََافُونَ يَوْمًا كاَنَ شَرُّهُ مُسْتَطِيرًا(7)وَ يُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلىَ‏ حُبِّهِ مِسْكِينًا وَ يَتِيمًا وَ أَسِيرًا(8)إِنمََّا نُطْعِمُكمُ‏ْ لِوَجْهِ اللَّهِ لَا نُرِيدُ مِنكمُ‏ْ جَزَاءً وَ لَا شُكُورًا(9)إِنَّا نخََافُ مِن رَّبِّنَا يَوْمًا عَبُوسًا قَمْطَرِيرًا(10)فَوَقَئهُمُ اللَّهُ شَرَّ ذَالِكَ الْيَوْمِ وَ لَقَّئهُمْ نَضْرَةً وَ سُرُورًا(11)وَ جَزَئهُم بِمَا صَبرَُواْ جَنَّةً وَ حَرِيرًا(12) سوره انسان آیات 7 الی 12 ( به نذر وفا کنند و از روزی که شر آن انکار ناپذیر است بیم دارند ، و غذا را با آنکه دوست دارند ، به مستمند و یتیم و اسیر دهند ( و گویند ) ما شما را فقط برای رضای خدا غذا می دهیم و از شما پاداشی و سپاسی نخواهیم ، ما از پروردگارمان از روزی گرفته و سیاه می ترسیم ، پس پروردگاراشان از شر این روز نگاهشان دارد و تازه روئی و سُرور پیششان آرد و برای آن صبر که کرده اند بهشت و دیبا پاداششان می دهد ) در تفسیر قمی از عبدالله بن میمون قداح از امام صادق (ع) روایت می کند که فرمود : نزد فاطمه (علیها سلام ) مقداری جو موجود بود ، آن حضرت آنها را آرد کرد و مقداری نان پخت ، همین که خواستند استفاده کنند ، شخصی مسکینی وارد شد و گفت خدا به شما رحمت فرستد از آنچه را در اختیار دارید مرا اطعام کنید . حضرت امیرالمومنین (ع) برخاست یک سوم آنها را به او داد ، چیزی نگذشت شخص یتیمی وارد شد و گفت خدا به شما رحمت فرستد از آنچه در اختیار دارید مرا اطعام کنید ، حضرت علی (ع) ثلث دوم نان ها را در اختیار یتیم گذاشت و بعد مرد اسیری وارد شد و گفت خدا بر شما رحمت فرستد از آنچه در اختیار دارید مرا اطعام کنید ، حضرت علی (ع) برخاست و ثلث باقی مانده را به اسیر داد و خودشان از آن نان نخوردند و خداوند این آیه را در شأن امیرالمومنین (ع) نازل فرمود : " وَ يُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلىَ‏ حُبِّهِ مِسْكِينًا وَ يَتِيمًا وَ أَسِيرًا " تا آنجا که فرمود " و کان سعیکم مشکورا " . تفسیر برهان جلد 4 صفحه 411 ، مجمع البیان جلد 10 صفحه 405

2.يُوفُونَ بِالنَّذْرِ وَ يخََافُونَ يَوْمًا كاَنَ شَرُّهُ مُسْتَطِيرًا(7)وَ يُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلىَ‏ حُبِّهِ مِسْكِينًا وَ يَتِيمًا وَ أَسِيرًا(8)إِنمََّا نُطْعِمُكمُ‏ْ لِوَجْهِ اللَّهِ لَا نُرِيدُ مِنكمُ‏ْ جَزَاءً وَ لَا شُكُورًا(9)إِنَّا نخََافُ مِن رَّبِّنَا يَوْمًا عَبُوسًا قَمْطَرِيرًا(10)فَوَقَئهُمُ اللَّهُ شَرَّ ذَالِكَ الْيَوْمِ وَ لَقَّئهُمْ نَضْرَةً وَ سُرُورًا(11)وَ جَزَئهُم بِمَا صَبرَُواْ جَنَّةً وَ حَرِيرًا(12) سوره انسان آیات 7 الی 12 ( به نذر وفا کنند و از روزی که شر آن انکار ناپذیر است بیم دارند ، و غذا را با آنکه دوست دارند ، به مستمند و یتیم و اسیر دهند ( و گویند ) ما شما را فقط برای رضای خدا غذا می دهیم و از شما پاداشی و سپاسی نخواهیم ، ما از پروردگارمان از روزی گرفته و سیاه می ترسیم ، پس پروردگاراشان از شر این روز نگاهشان دارد و تازه روئی و سُرور پیششان آرد و برای آن صبر که کرده اند بهشت و دیبا پاداششان می دهد )ابن عباس می گوید آیاتی از این سوره از " ان الابرار یشربون (تا) و کان سعیکم مشکورا " در شأن علی و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام و خادمه آنها فضه نازل شده است.این بیان از ابن عباس ، مجاهد ، ابی صالح نقل گردیده است.گفتند : امام حسن و امام حسین (علیهم السلام) بیمار شدند ، رسول خدا (ص) به عیادت آنها آمد و همچنین عده ای از بزرگان عرب ، آنها گفتند یا ابالحسن برای شفای فرزندانت نذر کن ، حضرت علی (ع) به اتفاق حضرت فاطمه (علیها سلام) و فضه نذر کردند که سه روز را روزه بگیرند. برای صرف افطار چیزی در خانه نداشتند به همین علت حضرت علی (ع) سه صاع جو از یک یهودی قرض گرفت و آنها را در اختیار فاطمه (علیها سلام) گذارد.حضرت زهرا (علیها سلام) آنها را نان پخت.حضرت علی (ع) همین که نماز مغرب را خواند و آماده برای صرف افطار گردید یک شخص مسکینی بر آنها وارد شد و از آنها خواست و سئوال کرد که سیرش کنند ، نان را در اختیار او گذاشتند در نتیجه چیزی نخوردند و با آب افطار کردند . روز دوم نیز مقداری جو گرفتند و آرد کردند و نان پختند و در اختیار حضرت علی (ع) قرار دادند ، که ناگهان یتیمی به درب خانه آمد و طلب طعام کرد ، آنها نان را به او دادند و با آب افطار کردند ، روز سوم نیز مثل روزهای قبل نان را پختند ، شخص اسیری به درب خانه آمد ، نان را به او دادند و با آب افطار کردند.روز چهارم که نذر را انجام داده بودند ، حضرت علی (ع) به اتفاق امام حسن و امام حسین (علیهم السلام ) به محضر رسول الله (ص) شرفیاب شد ، وقتی ضعف را در چهره فرزندان خود دید گریه کرد و جبرئیل سوره هل اتی را نازل کرد. تفسیر مجمع البیان جلد 10 صفحه 405

در سوره ی هل اتی می فرماید : « می خورانند طعام را در راه دوستی خداوند ( یا با دوست داشتن آن طعام ) مسکین و یتیم و اسیر را » ( سوره انسان آیه8 : وَ يُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلىَ‏ حُبِّهِ مِسْكِينًا وَ يَتِيمًا وَ أَسِيرًا ) و به اتفاق مفسرین ، آیه ی شریفه در شأن حضرات امیرالمؤمنین وفاطمه و حسن و حسین علیهم السلام و فضه خادمه است،که سه روز روزه گرفتند و با آب افطار نمودند و نان های خود را در راه خدا انفاق کردند. برگرفته از کتاب گناهان کبیره شهید دستغیب (ره)

-------------------------------------------------------------------------------------------------

إِنَّ الْأَبْرَارَ يَشْرَبُونَ مِن كَأْسٍ كاَنَ مِزَاجُهَا كَافُورًا(5)عَيْنًا يَشْرَبُ بهَِا عِبَادُ اللَّهِ يُفَجِّرُونهََا تَفْجِيرًا(6)يُوفُونَ بِالنَّذْرِ وَ يخََافُونَ يَوْمًا كاَنَ شَرُّهُ مُسْتَطِيرًا(7)وَ يُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلىَ‏ حُبِّهِ مِسْكِينًا وَ يَتِيمًا وَ أَسِيرًا(8)إِنمََّا نُطْعِمُكمُ‏ْ لِوَجْهِ اللَّهِ لَا نُرِيدُ مِنكمُ‏ْ جَزَاءً وَ لَا شُكُورًا(9)إِنَّا نخََافُ مِن رَّبِّنَا يَوْمًا عَبُوسًا قَمْطَرِيرًا(10)فَوَقَئهُمُ اللَّهُ شَرَّ ذَالِكَ الْيَوْمِ وَ لَقَّئهُمْ نَضْرَةً وَ سُرُورًا(11) ؛ سوره ی انسان آیات 5 الی 11 

ترجمه:
5- به یقین ابرار( و نيكان) از جامى می ‏نوشند كه با عطر خوشى آميخته است.
6- از چشمه ‏اى كه بندگان خاص خدا از آن می ‏نوشند، و از هر جا بخواهند آن را جارى می ‏سازند!

7- آنها به نذر خود وفا می ‏كنند، و از روزى كه شرّ و عذابش گسترده است می ‏ترسند.
8- و غذاى (خود) را با اينكه به آن علاقه (و نياز) دارند به مسكين و يتيم و اسير می ‏دهند!
9- (و می ‏گويند:) ما شما را به خاطر خدا اطعام می ‏كنيم و، هيچ پاداش و تشكرى از شما نمی ‏خواهيم.
10- ما از پروردگارمان خائفيم در آن روز كه عبوس و سخت است.
11-  (به خاطر این عقیده و عمل) خداوند آنان را از شرّ آن روز نگه می ‏دارد و آنها را می پذیرد در حالی که غرق شادی و سرورند.

شأن نزول  (سندى بزرگ بر فضيلت اهل بيت پيامبر" صلی الله علیه و آله و سلم")

ابن عباس می ‏گويد حسن و حسين (علیهم السلام) بيمار شدند پيامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) با جمعى از ياران به عيادتشان آمدند، و به على (علیه السلام) گفتند: اى ابو الحسن! خوب بود نذرى براى شفاى فرزندان خود می ‏كردى، على (علیه السلام) و فاطمه (علیها السلام) و فضه كه خادمه ی آنها بود نذر كردند : اگر آنها شفا يابند سه روز روزه بگيرند (طبق بعضى از روايات حسن و حسين (علیهم السلام) نيز گفتند : ما هم نذر می ‏كنيم روزه بگيريم).

چيزى نگذشت كه هر دو شفا يافتند، در حالى كه از نظر مواد غذايى دست خالى بودند ، على (علیه السلام) سه من جو قرض نمود، و فاطمه (سلام الله علیها) يك سوم آن را آرد كرد، و نان پخت، هنگام افطار ، سائلى بر در خانه آمده ، گفت : السلام عليكم اهل بيت محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) سلام بر شما اى خاندان محمد! مستمندى از مستمندان مسلمين هستم، غذايى به من بدهيد خداوند به شما از غذاهاى بهشتى مرحمت كند ، آنها همگى مسكين را بر خود مقدم داشتند، و سهم خود را به او دادند و آن شب جز آب ننوشيدند.

روز دوم را هم چنان روزه گرفتند و موقع افطار وقتى كه غذا را آماده كرده بودند (همان نان جوين) يتيمى بر در خانه آمد آن روز نيز ايثار كردند و غذاى خود را به او دادند (بار ديگر با آب افطار كردند و روز بعد را نيز روزه گرفتند).

در سومين روز ، اسيرى به هنگام غروب آفتاب بر در خانه آمد ، باز هر کدام سهم غذاى خود را به او دادند هنگامى كه صبح شد ، على (علیه السلام) دست حسن (علیه السلام) و حسين (علیه السلام) را گرفته بود و خدمت پيامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) آمدند ، هنگامى كه پيامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) آنها را مشاهده كرد ، ديد از شدت گرسنگى می ‏لرزند! فرمود! اين حالى را كه در شما می ‏بينم براى من بسيار گران است، سپس برخاست و با آنها حركت كرد هنگامى كه وارد خانه فاطمه (علیها السلام) شد ديد در محراب عبادت ايستاده ، در حالى كه از شدت گرسنگى شكم او به پشت چسبيده، و چشم هايش به گودى نشسته، پيامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) ناراحت شد.

در همين هنگام جبرئيل نازل گشت و گفت اى محمد! اين سوره را بگير، خداوند با چنين خاندانى به تو تهنيت می ‏گويد، سپس سوره ی " هل اتى" را بر او خواند (بعضى گفته‏ اند كه از آيه " ان الْأَبْرارَ" تا آيه " كانَ سَعْيُكُمْ مَشْكُوراً " كه مجموعا هيجده آيه است در اين موقع نازل گشت).

آنچه را در بالا آورديم نص حديثى است كه با كمى اختصار در" الغدير" به عنوان" قدر مشترك" ميان روايات زيادى كه در اين باره نقل شده ، آمده است، و در همان كتاب از 34 نفر از علماى معروف اهل سنت نام می ‏برد كه اين حديث را در كتاب هاى خود آورده ‏اند (با ذكر نام كتاب و صفحه آن).
به اين ترتيب روايت فوق از رواياتى است كه در ميان اهل سنت مشهور بلكه متواتر است «" الغدير" جلد 3 صفحه 107 تا 111 و در كتاب" احقاق الحق" در جلد 3 صفحه 157 تا 171 حديث فوق از 36 نفر از دانشمندان و علماى اهل سنت با ذكر ماخذ نقل شده است.».


و اما علماى شيعه همه اتفاق نظر دارند كه اين هيجده آيه يا مجموع اين سوره، در ماجراى فوق نازل شده است، و همگى بدون استثناء در كتب تفسير يا حديث، روايت مربوط به آن را به عنوان يكى از افتخارات و فضائل مهم على (علیه السلام) و فاطمه زهرا (علیها السلام) و فرزندانشان آورده ‏اند.

اين مساله به قدرى معروف و مشهور است كه" محمد بن ادريس شافعى" يكى از ائمه چهار گانه اهل سنت، در شعر معروفش می ‏گويد:

 الى م الى م و حتى متى؟    اعاتب فى حب هذا الفتى!

 و هل زوجت فاطم غيره؟   و فى غيره هل اتى (هل اتى)؟!


(( تا كى تا كى و تا چه زمانى ؟ مرا در محبت اين جوانمرد سرزنش می ‏كنيد! مگر فاطمه به غير او تزويج شد؟ و مگر هل اتى در باره غير او نازل شده است؟  احقاق الحق جلد 3 صفحه 158

تفسیر نمونه جلد 25 صفحه 343 الی 345

تعبير قرآن كريم از مال دنيا

در قرآن كريم از مال دنيا تعبير به«خير» شده است يعني چيز خوب و سودبخش.

{كُتِبَ عَلَيْكُمْ إذا حَضَرَ أحَدَكُمُ الْمَوْتُ إنْ تَرَكَ خَيْراً الْوَصِيَّةُ...‌}؛[1]
خدا بر شما مقرّر داشته كه اگر كسي از شما اهل ايمان، خيري و مالي از خود باقي گذاشته است به هنگام مرگ وصيّت كند...

در آيه‌ي ديگر فرموده است:

{وَ إنَّهُ لِحُبِّ الْخَيْرِ لَشَدِيدٌ}؛[2]
انسان نسبت به مال دنيا محبّت شديد دارد.

اينجا نيز از مال دنيا تعبير به «خير» شده است اگرچه لحن آيه، لحن مذمّت است و انسان را به خاطر داشتن محبّت شديد به مال دنيا مورد ذمّ و نكوهش قرار داده است، ولي گفتيم: از نظر قرآن، مال دنيا «خير» است و وسيله‌ي تأمين سعادت در دنيا و آخرت است. محبّت به مال دنيا هم كه طبيعي است و هر كسي به محصول دسترنج خويش محبّت دارد و همين محبوبيّت مال است كه به انفاق آن در راه خدا ارزش مي‌ دهد، وگرنه چيزي كه مورد علاقه‌ي انسان نيست از كفش و كلاه كهنه و غذاي شب مانده و مانند آن، انفاق آن ارزشي ندارد.

اين كلام خداوند حكيم است كه مي‌فرمايد:
{لَنْ تَنالُوا الْبِرَّ حَتَّي تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ...}؛[3]
هرگز شما به برّ و كمال و سعادت نائل نمي‌شويد تا از آنچه كه دوستش مي‌داريد انفاق كنيد...

انفاقِ متاعِ محبوب است كه آدمي را به سعادت قرب خدا نائل مي ‌سازد.

شأن نزول آيه‌ي شريفه

در سوره‌ي دهر كه خدا خاندان عصمت (علیهم السلام) را مورد مدح و ستايش قرار داده است مي ‌فرمايد:
{وَ يُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلي حُبِّهِ مِسْكِيناً وَ يَتِيماً وَ أسِيراً}؛[4]
آنها طعامي را كه محبوبشان بود به مسكين و يتيم و اسير مي ‌دادند.

در شأن نزول آيه آمده است كه حسن و حسين (علیهما السلام) ‡در كودكي مريض شدند و رسول اكرم… (صلی الله علیه و آله و سلم) به عيادت تشريف فرما شد و به علي (علیه السلام) فرمود: چه خوب است كه شما براي شفاي حسنين نذري كنيد. علي و فاطمه ‡(علیهما السلام) و فضّه‌ي خادمه نذر كردند كه اگر آن دو نور ديده شفا يابند، آنها سه روز روزه بگيرند. چندي نگذشت كه هر دو شفا يافتند و والدين (علیهما السلام) و فضّه به نيّت وفاي به نذر روزه‌ دار شدند و علي (علیه السلام) سه من جو براي تهيّه‌ي غذاي افطار قرض كرد و فاطمه (علیها السلام) قسمتي از آن را آرد كرد و چند قرص نان جوين براي افطار آماده شد. نزديك افطار در كوبيده شد و صداي سائلي به گوش رسيد كه مي‌ گفت: من مسكيني از مساكين مدينه‌ام و به غذا نيازمندم. علي (علیه السلام) گفت: من سهم خودم را دادم. فاطمه و حسن و حسين (علیهم السلام) و فضّه خادمه هم گفتند: ما هم سهم خود را داديم و آن شب به آب تنها افطار كردند.

فردا باز فاطمه (علیها السلام) با آرد كردن قسمت ديگر از جو چند قرص نان آماده ساخت. نزديك افطار در كوبيده شد و صداي سائلي به گوش رسيد كه مي ‌گفت: من يتيمي هستم بي پناه و به غذا نيازمندم. باز تمام افراد خانواده غذاي منحصر خود را به يتيم دادند و آن شب هم به آب خالي افطار كردند. روز سوّم روزه ‌دار شدند و هنگام افطار سائلي رسيد و گفت درمانده‌ام و به غذا محتاجم؛ باز آن مقرّبان درگاه الهي ايثار كردند و غذاي منحصر خود را به سائل دادند و نتيجتاً سه شبانه ‌روز گرسنه ماندند و لذا خداوند منّان در مقام تقدير از آن خاندان فرموده است:

{يُوفُونَ بِالنَّذْرِ....وَ يُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلي حُبِّهِ مِسْكِيناً وَ يَتِيماً وَ أسِيراً}؛
آنها وفا به نذر مي‌ كنند و غذا را كه مورد علاقه [و نياز]شان مي‌ باشد به مسكين و يتيم و اسير مي ‌دهند و گفتار به زبان حالشان اين است كه :
{إنَّما نُطْعِمُكُمْ لِوَجْهِ اللهِ لا نُرِيدُ مِنْكُمْ جَزاءً وَ لا شُكُوراً}؛[5]
[انگيزه‌ي ما در] اطعام شما تنها براي جلب رضاي خداست و از شما نه پاداشي مي ‌خواهيم و نه انتظار تشكّر داريم.

به اصطلاح اهل ادب، مرجع ضمير در«حبّه» طعام است و نشان مي ‌دهد كه آن طعام پس از سه شبانه‌ روز گرسنگي بر حسب طبع بشري محبوبشان بوده است و با انفاق محبوب در راه خدا مورد تقدير و تشكّر از جانب خدا قرار گرفته‌اند و آيات شريفه از سوره‌ي انسان(دهر) در مدحشان نازل شده است.

حاصل اينكه از ديدگاه قرآن كريم، مال دنيا «خير» است و حبّ الخير هم طبيعي است؛ آنچه كه در قرآن مورد ذمّ و نكوهش قرار گرفته است، حبّ شديد نسبت به مال دنياست كه در مورد مذمّت انسان فرموده است:
{وَ إنَّهُ لِحُبِّ الْخَيْرِ لَشَدِيدٌ}؛[6]
انسان نسبت به مال دنيا محبّت شديد دارد.

آنگونه كه خدا و آخرت را به فراموشي سپرده و مالدوستي سراپاي وجود او را گرفته است. اين اشتباه بزرگ انسان است كه دنيا و آخرت او را به تباهي كشيده است و اگر بر اساس دستور آسماني قرآن در اين زمينه عمل مي ‌كرد يعني هم تحصيل مال دنيا مي‌ نمود و هم آن را در راه خدا طبق مقرّرات دين مقدّس انفاق مي ‌كرد، تأمين موجبات سعادت در دنيا و آخرتش نموده بود.

برگرفته از تفسیر سوره ی اسراء جلد اول صفحه 258 الی 260 ( از تألیفات حضرت آیت الله سید محمد ضیاء آبادی )
 
--------------------------------------------------------------------

[1]ـ سوره‌ي بقره،آيه‌ي180.
[2]ـ سوره‌ي عاديات،آيه‌ي8 .
[3]ـ سوره‌ي آل عمران،آيه‌ي92.
[4]ـ سوره‌ي انسان،آيه‌ي8 .
[5]ـ سوره‌ي انسان،آيه‌ي9.
[6]ـ سوره‌ي عاديات،آيه‌ي8 .
 

نكته‌اي لطيف در وصف حضرت زهرا(عليها السلام)

اينجا خالي از تناسب نيست كه نكته‌اي لطيف از يك مفسّر سنّي آورده شود.

آلوسي، صاحب تفسير «روح المعاني» ،ضمن تفسير سوره‌ي «هل اتي» مي ‌گويد : چطور شده كه خداوند در اين سوره از همه‌ي نعمت‌هاي بهشتي اسم برده ولي از حورالعين نامي به ميان نياورده است و حال آنكه در آيات ديگر كه نعمت‌ هاي بهشتي را بيان مي ‌كند، مكرّراً سخن از حورالعين مي ‌گويد؛ از قبيل:

]وَ حُورٌ عِينٌ كَاَمْثالِ اللُّؤْلُؤِ الْمَكْنُونِ[.^[1]

]كَاَنَّهُنَّ الْياقُوتُ وَ الْمَرْجانُ [.^[2]

]وَ عِنْدَهُمْ قاصِراتُ الطَّرْفِ عِينٌ‌* ‌كَاَنَّهُنَّ بَيْضٌ مَكْنُونٌ[.^[3]

ولي در سوره‌ي هل اتيبا آن ‌كه از درختان پرميوه و نهرهاي جاري و تخت‌هاي زيبا و لباس‌هاي حرير و دستبندهاي نقره و حتّي]وِلدانٌ مُخَلَّدُون[كودكان خدمتكار جاودان همچون مرواريد غلتان سخن گفته است،از حورالعين اسمي به ميان نياورده است. سرّش چيست؟ اين عالم و مفسّر سنّي مي ‌گويد:

(رَعايَةً لِحُرْمَةِ البَتُول وَ قُرَّةِ عَينِ الرَّسُول).

يعني چون خداوند در اين سوره پاداش‌هاي بهشتي اميرالمؤمنين و خاندان آن ‌حضرت(عليهم السلام)را كه در رأس ابرار قرار گرفته ‌اند بيان مي ‌كند،سزاوار نبود با وجود حضرت بتولِ قرّة ‌العين رسول در كنار علي(عليه السلام)سخن از حورالعين به ميان آيد و آنها به عنوان پاداش بهشتي به علي(عليه السلام)ارائه شوند و لذا خداوند براي حفظ حرمت آن ريحانه‌ي رسول از حورالعين نامي نبرده است.

-------------------------------------------------------------

[1]ـ سوره‌ي واقعه،آيات22و23.

[2]ـ سوره‌ي الرّحمن، آيه‌ي 58 .

[3]ـ سوره‌ي صافّات، آيات 48 و 49 .

برگرفته از کتاب حضرت فاطمه علیها السلام الگویی برای همه ( از تالیفات آیت الله سید محمد ضیاء آبادی ) صفحه 37 الی 39

سه آیه در شأن مولا علیّ امیر (علیه السلام) ؛ مباهله ، ولایت ، تطهیر

بيست و چهارم ذي ‌حجّه، روز مباهله و روز عزّت اسلام و روز كرامت شيعه است. وقتي مباهله واقع شد، هم اسلام در دنيا عزّت پيدا كرد هم شيعه كرامتش روشن شد.

 رسول اكرم… (ص) به نصاراي نجران نامه نوشتند و آنها را به اسلام دعوت كردند. در صدر نامه اين آيه را مرقوم فرمودند :

{ قُلْ يا أهْلَ الْكِتابِ تَعالَوْا إلي كَلِمَة سَواءٍ بَيْنَنا وَ بَيْنَكُمْ ألاّ نَعْبُدَ إلاّ اللهَ وَ لا نُشْرِكَ بِهِ شَيْئاً وَ لا يَتَّخِذَ بَعْضُنا بَعْضاً أرْباباً مِنْ دُونِ اللهِ فَإنْ تَوَلَّوْا فَقُولُوا اشْهَدُوا بِأنَّا مُسْلِمُونَ } سوره‌ي آل‌عمران، آيه‌ي64

«بگو، اي اهل كتاب بياييد به سوي سخني كه ميان ما و شما مشترك است كه جز خداوند يگانه را نپرستيم و چيزي را شريك او قرار ندهيم و بعضي از ما بعضي ديگر را به جاي خداي يگانه به خدايي نپذيرند. حال، اگر از اين دعوت روي برگردانند، بگوييد گواه باشيد كه ما مسلمانيم».

بعد مرقوم فرمودند :

(اَمّا بَعْدُ فَاِنّي اَدْعُوكُمْ اِلَي عِبادَة اللهِ مِنْ عِبادَة الْعِبادِ وَ اَدْعوُكُمْ اِلي وِلايَة اللهِ مِنْ وِلايَةِ الْعِبادِ فَاِنْ اَسْلَمْتُمْ فَاِنّي اَحْمَدُ اِلَيْكُمُ اللهَ اِلهَ اِبْراهيمَ وَ اِسْحقَ وَ يَعْقوُبَ وَ اِنْ اَبَيْتُمْ فَالْجِزْيَة وَ اِنْ اَبَيْتُمْ فَقَدْ آذَنْتُكُمْ بِالْحَرْبِ وَ السَّلامُ)؛

«من شما را دعوت مي ‌كنم بنده‌ي خدا باشيد ، نه بنده‌ي بشر؛ دعوت مي ‌كنم تن به حاكميّت خدا بدهيد، نه حاكميّت بشر. حال، اگر مسلم شديد، خدا را شكر مي‌ كنم كه چنين موفّقيّتي نصيب شما كرده است و اگر از قبول اسلام امتناع كرديد، بايد جزيه {جزيه : وجهي شبيه ماليات كه از كفّار گرفته مي‌ شد} بدهيد [تا ما بدانيم كه با ما سر جنگ نداريد] و اگر آن را هم نپذيرفتيد، در اين صورت، من اعلان جنگ با شما مي‌ كنم. والسّلام».

لرزه افتادن بر اندام اسقف اعظم نجران

در روايت آمده است كه وقتي اين نامه به اسقف ‌هاي نجران رسيد ، اسقف بزرگ از هيبت آن لرزه بر اندامش افتاد:

(ذَعَرَ ذَعْراً شَديداً)؛

«لرزه‌‌اي شديد بر اندامش افتاد».

بعد، با هم به مشورت نشستند كه چه بايد كرد ؟ يكي از آنها گفت : شما مي ‌دانيد كه كتاب‌هاي آسماني سَلَف آمدن پيامبر آخرالزّمان را بشارت داده‌اند و از آثار و علايم معلوم مي‌ شود كه اين همان پيامبر موعود است. عاقبت، بنا بر اين شد كه از ميانشان گروهي انتخاب بشوند و به مدينه بروند و از نزديك، شخص مدّعي رسالت و برنامه‌ي زندگي ‌اش را مشاهده كند.

شصت نفر از عالمان و اشراف و اعيانشان براي اين سفر انتخاب شدند. نزديك مدينه كه رسيدند، از مركب‌ها پياده شدند و خود را شستشو دادند و لباس‌هاي فاخرشان را پوشيدند و خود را آراستند تا به چشم مسلمانان بزرگ و باحشمت جلوه كنند. سوار بر مركب‌هاي مزيّن وارد مدينه شدند و در ميان شهر گشتي زدند تا به زعم خود، چشم مسلمانان را خيره كنند. امّا ديدند مسلمانان نه تنها چشمشان خيره نشد، بلكه با نظر تحقير به آنها مي ‌نگرند.تا سه روز نزد پيامبر اكرم (ص) …نيامدند و حرفي نزدند.

ترديد بزرگان نجران

 پس از سه روز كه شرفياب شدند ، گفتند: يا ابا القاسم،(كنيه‌ ي پيامبر اكرم (ص) …است) ما تمام صفاتي را كه در انجيل درباره‌ي پيامبر آخرالزّمان آمده است، در شما ديده‌ايم؛ ولي يك صفت از آن صفات را در شما نمي ‌بينيم و آن صفت اين كه، انجيل بشارت داده است كه پيامبر آخرالزّمان به عيسي ‌بن‌مريم ايمان دارد و تصديقش مي ‌كند و حال آن‌كه شما تكذيبش مي‌ كنيد.

حضرت فرمود: نه، من عيسي ‌بن‌ مريم ‡را تصديق مي‌ كنم و به او ايمان دارم. من او را بنده‌ي مقرّب خدا و نبيّ و رسول خدا مي‌ دانم.گفتند : عيساي مسيح  (ع)اگر بنده بود، نمي ‌توانست كار خدايي بكند؛ در حالي كه او مرده زنده مي‌كرد، ابراء الاكمه و الابرص {شفابخشي نابينايان و بيماران} مي ‌كرد، از مافي‌ الضّمير اشخاص خبر مي‌ داد و... اين كارها، كارهاي خدايي است. پيامبر… (ص) فرمود : من قبول دارم كه عيسي ‌بن ‌مريم تمام اين كارها را به اذن خدا انجام مي‌ داد و بنده‌ي مأذون از جانب خدا بود. گفتند: اگر عيسي بشر بوده، پس پدرش چه كسي بوده است؟ در اين موقع، اين آيه نازل شد و جواب آنها را داد كه:

 } إنَّ مَثَلَ عِيسي عِنْدَ اللهِ كَمَثَلِ آدَمَ خَلَقَهُ مِنْ تُرابٍ ثُمَّ قالَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ{؛سوره‌ي آل‌عمران،آيه‌ي59

«داستان عيسي در نزد خدا همچون داستان آدم است كه او را از خاك آفريده [و بدون پدر و مادر ايجادش كرد]و سپس به او گفت،باش؛ پس، وجود يافت».

 اگر عيسي پدر از جنس بشر نداشت، آدم نه پدر داشت نه مادر. همان ‌گونه كه آدم مخلوق به اراده‌ي خداست،عيسي هم مخلوق به اراده‌ي خداست.

دعوت به مباهله

 در مقابل اين حرف منطقي، آنها جوابي نداشتند، ولي تن به قبول آن ندادند و گفتند: ما حاضريم با شما مباهله كنيم و اين آخرين گفتار ما باشد. پس بياييم يكديگر را نفرين ‌كنيم و از خدا بخواهيم تا بر هر كدام از ما كه باطل است و سخن نابجا مي‌ گويد ؛ بلا نازل كند و نابودش كند. در همين موقع،اين آيه نازل شد:

 } فَمَنْ حَاجَّكَ فِيهِ مِنْ بَعْدِ ما جاءَ‌كَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أبْناءَ‌‌نا وَ أبْناءَ‌كُمْ وَ نِساءَ‌نا وَ نِساءَ‌كُمْ وَ أنْفُسَنا وَ أنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللهِ عَلَي الْكاذِبِينَ{؛سوره‌ي آل‌عمران،آيه‌ي61

«پس هر كس در اين[باره] پس از دانشي كه تو را[حاصل]آمده،با تو محاجّه كند ، بگو : بياييد پسرانمان و پسرانتان و زنانمان و زنانتان و خويشان نزديكمان و خويشان نزديكتان را فراخوانيم؛ سپس مباهله كنيم و لعنت خدا را بر دروغگويان قرار دهيم».

قبول مباهله از سوي پيامبراكرم (ص)…

آنها باورشان نمي‌ شد كه رسول اكرم‌ (ص) …پيشنهاد مباهله را بپذيرد. وقتي ديدند با قاطعيّت تمام آماده است،گفتند: به ما مهلت دهيد تا با هم مشورت كنيم. شب نشستند و با هم مشورت كردند. بزرگشان كه مرد موحّدي بود، گفت: به نظر من صلاح نيست با او مباهله كنيم.براي اين كه من مطمئنّم كه او همان پيامبر موعود از جانب خداست و تمام علامت ‌هايي كه انبياء سَلَف نشان داده‌اند، كاملاً بر او منطبق است. اگر ما با او مباهله كنيم، بلا نازل مي ‌شود و نه تنها يك نفر از شما به سلامت به وطن برنمي‌ گردد، بلكه يك نصراني روي زمين باقي نمي‌ ماند.اگر مي ‌خواهيد اين حقيقت بر شما روشن شود، فردا صبح ببينيد اگر با اعوان و انصار و لشكري بيرون آمد، مطمئن باشيد كه سلطان است و از مباهله با او نهراسيد و اگر ديديد با عزيزانش آمده است، بدانيد كه به گفتارش ايمان دارد و مباهله نكنيد.

اين سخن را همگي پذيرفتند و فردا صبح آمدند و در يك گوشه در خارج شهر ايستادند. مردم باخبر شدند كه چنين ماجرايي در كار است. اجتماعي شد و در يك گوشه‌ي ديگر به انتظار ايستادند. رسول خدا… (ص) صبر كرد تا آفتاب اندكي بالا آمد و از شهر بيرون آمد، در حالي كه كسي از اصحاب و اتباع همراهش نبود ؛ تنها كودك سه چهارساله‌اي را در بغل گرفته بود و كودك ديگري هم دست در دستش داشت، بانوي جواني پشت سرش بود و مرد جواني هم پشت سر آن بانو حركت مي‌ كرد.

عقب‌ نشيني اهل نجران از مباهله

اهل نجران از مردم پرسيدند : اين همراهان كيانش هستند و چه نسبتي با او دارند ؟ گفتند: آن بانو يگانه دختر او و آن مرد داماد و پسر عمّ او و آن دو كودك هم دخترزاده و نوه‌هاي او هستند. از اينها نزديك‌ تر و عزيزتر كسي را ندارد. اينجا بود كه اسقف اعظم اهل نجران به همراهانش گفت: صلاح نيست كه ما با او مباهله كنيم. من چهره‌ هايي مي‌ بينم كه اگر از خدا بخواهند كوه را از جا بركند، مي‌كند و اگر اينها دست به دعا بردارند، بلا بر ما نازل مي‌ شود و فردي از ما به سلامت به وطن برنمي ‌گردد؛ لذا صلاح ما در اين است كه اگر اسلام را قبول نمي ‌كنيم، با او مصالحه كنيم و جزيه را بپردازيم.

اميرالمؤمنين(ع) براي مصالحه واسطه مي‌ شود

بر اساس اين تصميم، اميرالمؤمنين (ع) را واسطه قرار دادند كه از رسول خدا… (ص) راجع به جزيه نظرخواهي كند؛ در نتيجه، اميرالمؤمنين (ع) به دستور پيامبر اكرم (ص) با آنها مصالحه و مقرّر كردند كه در سي سال، زره و دو هزار حُلّه، كه هر حُلّه دو قطعه پارچه‌ي مخصوص بود، در دو قسط اوّل ماه رجب و اوّل ماه محرّم بدهند. به اين كيفيّت مصالحه شد و در روز مباهله، علاوه بر عزّت اسلام، عظمت و حقّانيّت مذهب تشيّع آشكار شد؛ زيرا در آيه‌ي مباهله، اميرالمؤمنين (ع) نفس پيامبر اكرم… (ص) معرّفي شد.دشمنان نيز اين فضيلت را پذيرفته‌اند. زمخشري،كه صاحب كشّاف و از مفسّران سنّي است، مي ‌گويد:

(وَ فيهِ دَليلٌ لاَشيْءَ اَقْوَي مِنْهُ عَلي فَضْلِ اَصْحابِ الْكِساءِ‌‰وَ فيهِ بُرهانٌ واضِحٌ عَلَي صِحَّةِ نُبُّوَةِ النَّبِيِّ)؛

«[در ماجراي مباهله] دليلي بر فضل اصحاب كساء هست كه دليلي قو ي ‌تر از آن وجود ندارد و در آن [ماجرا] برهاني واضح بر صحّت نبوّت پيامبر (ص) موجود است».

سؤالي از اهل تسنّن

حال، ما به اهل تسنّن مي ‌گوييم : وقتي اين حقيقت پذيرفته شد كه خداوند طبق آيه‌ي مباهله، علي (ع) را نفس پيامبر، يعني خود پيامبر…،شناخته است، آيا جا دارد كه با بودن خود پيامبر در ميان امّت، ابوبكر و پس از او عمر و عثمان جاي پيامبر بنشينند و خود را حافظ دين و نگهبان قرآن و وليّ امر مسلمانان معرّفي كنند و آنگاه شما دانايان نيز به همان راهي كه آنها رفته‌اند برويد؟

{ أ لَمْ تَرَ إلَي الَّذِينَ بَدَّلُوا نِعْمَتَ اللهِ كُفْراً وَ أحَلُّوا قَوْمَهُمْ دارَ الْبَوارِ * جَهَنَّمَ يَصْلَوْنَها وَ بِئْسَ الْقَرارُ *وَ جَعَلُوا للهِ أنْداداً لِيُضِلُّوا عَنْ سَبِيلِهِ قُلْ تَمَتَّعُوا فَإنَّ مَصِيرَكُمْ إلَي النَّارِ}؛سوره‌ي ابراهيم،آيات28تا30

برگرفته از شرح زیارت جامعه کبیره آیت الله ضیاء آبادی

بیست و چهارم ذی الحجه روز نزول آیه ولایت ؛ سوره مائده آیه 55 ؛ ( خاتم بخشی آقا امیرالمومنین حضرت علی (ع) ) بر عموم شیعیان جهان مبارک باد.

شأن نزول آيه‌ي ولايت

روز 24 ذيحجّه روز مباهله و از وقايع بسيار حسّاس در تاريخ اسلام است و از آيات بسيار درخشان براي فضيلت و منقبت امام اميرالمؤمنين (علیه السلام) همين «آيه‌ي مباهله» است و همچنين امروز روز نزول «آيه‌ي ولايت» و موضوع خاتم بخشي امام اميرالمؤمنين علي (علیه السلام) مي ‌باشد و لذا به تناسب ايّام، راجع به آيه‌ي مباهله و آيه‌ي ولايت مطالبي عرض مي ‌شود. از آنجا كه راجع به آيه‌ي مباهله قبلاً مباحثي بيان و منتشر شده است و لذا اكنون به خواست خداوند متعال راجع به «آيه‌ي ولايت» مطالبي را بيان مي‌ كنيم.

در شأن نزول اين آيه آمده است كه جمعي از علماي يهود نزد پيامبراكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) آمدند و سؤالاتي كرده، جواب‌هايي شنيدند و مطمئن شدند كه ايشان پيغمبر است و در ادّعاي رسالت صادق. لذا مسلمان شدند و سپس گفتند: يا رسول الله حضرت موسي (علیه السلام) جناب يوشع بن نون را به عنوان وصيّ و خليفه ‌ي بعد از خود تعيين كرده بود، آيا وصيّ و خليفه‌ي شما و وليّ ما بعد از شما چه كسي خواهد بود؟ در همين موقع اين آيه نازل شد:
(إنَّما وَلِيُّكُمُ اللهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلاةَ وَ يُؤْتُونَ الزَّكاةَ وَ هُمْ راكِعُونَ)؛
سوره‌ي مائده،آيه‌ي55. همانا وليّ و سرپرست شما تنها خدا و رسول او و كساني است كه ايمان آورده ‌اند و نماز را برپا مي ‌دارند و در حال ركوع زكات مي ‌دهند.

يعني وليّ و سرپرست و صاحب اختيار شما ابتدا، ذات اقدس «الله» است و بعد «رسول» اوست و بعد آن كسي است كه در حال ركوع نماز انفاق كرده و زكات داده است. آنگاه براي مشخّص ساختن سوّمين وليّ كه در آيه آمده است فرمود: برخيزيد و همراه من بياييد. آمدند تا به درب خروجي مسجد رسيدند و ديدند سائلي فقير از مسجد بيرون مي‌آيد. رسول اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) از او پرسيد: آيا در داخل مسجد كسي به تو كمكي كرد؟ گفت: آري اين انگشتر را به من دادند. فرمود: چه كسي اين انگشتر را به تو داد؟ او اشاره كرد آن آقايي كه در حال نماز است، در حال ركوع اين انگشتر را به من داد. همه نگاه كردند و ديدند او علي(علیه السلام) است. رسول اكرم(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: الله‌ اكبر.
اينجا بود كه آن كساني كه تازه مسلمان شده بودند گفتند : «نَشهَدُ اَنْ لا اِله الّا الله و اَنَّك رَسول الله و اَنّ عَليًّ وَليّ الله»، يعني: ما شهادت مي ‌دهيم كه خداوند معبود يگانه است و تو هم رسول خدا هستي و علي هم وليّ خدا بر ماست و اين جريان در تمام منابع شيعه و سنّي نقل شده است و همگي متّفق هستند كه آن كسي كه در حال ركوع نماز، ايتاء زكات كرده علي (علیه السلام) بوده است.

معناي غير منصفانه از واژه‌ي مولا

منتهي برخي از مخالفين ما در مذهب، كلمه‌ي«وليّ» را در آيه، به معاني ديگر حمل و توجيه مي ‌كنند و همين ‌ها هستند كه كلمه‌ي «مولا» را هم در حديث غدير كه به معناي سرپرست و صاحب اختيار است حمل به معناي دوست و يار و ياور مي ‌كنند و مي ‌گويند پيامبراكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) به هنگام مراجعت از حَجَّةُالوِداع انبوه جمعيّت مهاجرين و انصار را در وسط بيابان گرم و سوزان نگه داشت و از جهازات شترها شبيه منبري درست كردند و بالاي آن رفت و دست علي را گرفت و بلند كرد و گفت:«اَلا مَن كُنتُ مَولاهُ فُهذا عَليٌّ مَولاه»، هان اي مردم! هر كه را من دوست و ياور او هستم اين علي نيز او را دوست و ياور است. آيا اين كار از نظر عقلاي عالم مضحك و خنده ‌آور نيست كه رسول اكرم مردم را وسط بيابان نگه دارد فقط براي همين كه به آنها اعلام كند كه علي دوست و يار و ياور شماست. يار و ياور و دوست يكديگر بودن كه وظيفه‌ي همه‌ي مسلمانان است و اختصاص به علي (علیه السلام) ندارد. اين قرآن است كه فرموده است :

(وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِناتُ بَعْضُهُمْ أوْلِياءُ بَعْضٍ...)؛سوره‌ي توبه،آيه‌ي71.
همه‌ي مردان و زنان مسلمان دوستداران و ياوران يكديگر و در حلّ مشكلات زندگي كمك كار هم مي ‌باشند و تنها علي را دوست و يار و ياور امّت معرّفي كردن چه معنا دارد آن هم با آن شرايط خاصّ و در وسط بيابان سوزان؟!

مغايرت اين معنا با آيات قرآن
آري همين افراد لجوج و معاندند كه در «آيه‌ي ولايت» هم دست به توجيه مي ‌زنند و كلمه‌ي«وليّ» را كه به معناي سرپرست و صاحب اختيار است به معناي دوست مي ‌گيرند و مي‌ گويند معناي آيه اين است كه دوست شما بعد از خدا و رسول علي (علیه السلام) است كه در حال ركوع نماز، ايتاء زكات كرده است و حال آنكه آيه با كلمه‌ي«انّما» كه دلالت بر انحصار دارد آغاز شده است و چنين مي ‌فهماند كه وليّ امّت منحصراً خدا و رسولش و علي مي ‌باشند و بس!

حال اگر «وليّ» به معناي دوست باشد معناي آيه اين مي ‌شود كه دوستان امّت تنها خدا و رسول و علي مي ‌باشند در صورتي كه آيه‌ي ديگر فرموده است مردان و زنان با ايمان همه دوستان يكديگرند كه در اين صورت اين دو آيه با هم متنافي مي ‌شوند. يكي همه‌ي اهل ايمان را دوست يكديگر مي ‌داند و ديگري دوستان امّت را منحصر به خدا و رسول و علي معرّفي مي ‌كند.پس معلوم مي‌ شود آن «وليّ» كه در آيه‌ي شريفه منحصر به خدا و رسول و علي است به معناي سرپرست و «صاحب اختيار» است نه به معناي دوست كه مناسب با كلمه‌ي«انّما» نباشد.

سبب ذكر نشدن نام علي(علیه السلام) در قرآن

البتّه گاهي ممكن است اين سؤال در بعضي از اذهان طرح شود كه پس چرا اسم علي صريحاً در آيه ذكر نشده است؟ در جواب عرض مي ‌شود در هيچ آيه از آيات قرآن نداريم كه صريحاً اسم علي يا ساير امامان (علیهم السلام) ذكر شده باشد و اين جهات خاصّي دارد از جمله‌ي آن جهات اينكه قرآن از آفت تحريف مصون و محفوظ بماند زيرا وقتي آن افراد رياست ‌طلب به قدرت رسيدند، طبيعي است كه اگر اسم علي در آيه‌اي بود آن آيه را براي حفظ موقعيّت خويش از قرآن بر مي ‌داشتند در اين صورت قرآن كه سند رسمي اسلام و دليل منحصر رسالت و خاتميّت پيامبراكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) است دست خورده و لكّه‌دار مي‌شد و مانند تورات و انجيل مُحرَّف از سنديّت مي‌افتاد و لذا مقتضاي سياست الهيّه همين بود كه اسامي امامان و بويژه اسم علي كه دشمنان فراوان داشت صريحاً در قرآن ذكر نشود تا از تحريف و دستبرد قدرتمندان غاصب، مصون و محفوظ بماند و البتّه در اين صورت هم بديهي است كه اين رياست ‌طلبان منافق دست به توجيه آيات مربوط به «ولايت و امامت» مي‌ گشايند و آن آيات را منطبق با خود مي ‌سازند.

ما هم مي ‌گوييم باشد همين قدر قرآن اين سند حقّانيّت اسلام و خاتميّت رسول اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) از دستبرد تحريفگران خائن محفوظ بماند، توجيهات توجيه ‌گران در مورد آيات مربوط به «ولايت و امامت» خيلي مهم نيست زيرا فهمندگانِ مؤمن مخلص، خودشان مي ‌فهمند و مقصود اصلي آيات را مي ‌يابند.

سابقه‌ي توجيهات خائنانه

در موارد عديده از قرآن اين توجيهات خائنانه را داريم از جمله در آيه‌ي تطهير كه مي ‌فرمايد:

(...إنَّما يُرِيدُ اللهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً)؛سوره‌ي احزاب،آيه‌ي33
...جز اين نيست كه خدا مي ‌خواهد آلودگي را از شما اهل بيت بزدايد و شما را كاملاً پاكيزه گرداند.

اين آيه مربوط به اصحاب كساء و اهل بيت عصمت و طهارت (علیهم السلام ) است ولي منافقان آن را توجيه مي‌ كنند و مي‌ گويند: چون آيه در لابه‌لاي آيات مربوط به زن‌هاي پيغمبر آمده است مربوط به همانهاست و ربطي به اصحاب كساء ندارد!
مقصود اينكه در قرآن، آيات متعدّد راجع به ولايت و امامت امامان معصوم (علیهم السلام ) داريم ولي در هيچ كدام از اين آيات، اسمي از آن بزرگواران به صراحت نيامده است و جهت عمده‌اش اين بوده كه قرآن كريم از دستبرد تحريف مصون بماند.
حال در «آيه‌ي ولايت» هم كه با روشني كامل دلالت بر امامت و ولايت حقّه‌ي امام اميرالمؤمنين علي (علیه السلام) دارد، دست به توجيه زده‌اند و مي‌ گويند كلمه‌ي«وليّ» در آيه به معناي دوست است نه به معناي سرپرست و صاحب اختيار و حال آنكه در آيه‌ي ديگر مي‌ خوانيم:

(النَّبِيُّ أوْلي بِالْمُؤْمِنِينَ مِنْ أنْفُسِهِمْ...)؛سوره‌ي احزاب،آيه‌ي 6
پيامبر نسبت به اهل ايمان [ولايت دارد] و اَولي [به تصرّف] است...

در آيه‌ي ديگر هم مي ‌فرمايد:
(وَ ما كانَ لِمُؤْمِنٍ وَ لا مُؤْمِنَةٍ إذا قَضَي اللهُ وَ رَسُولُهُ أمْراً أنْ يَكُونَ لَهُمُ الْخِيَرَةُ مِنْ أمْرِهِمْ...)؛
سوره‌ي احزاب،آيه‌ي 36. هيچ مرد و زن باايماني حق ندارد وقتي كه در زندگي او خدا و رسولش نظري دادند او نظر مخالف بدهد، يعني حتّي در زندگي شخصي هر كسي، فرمان خدا و پيامبر مُطاع است و او حقّ مخالفت ندارد.

در شأن نزول آيه آمده است كه زيدبن حارثه برده‌اي بود و حضرت خديجه (علیها السلام) او را خريد و به پيغمبر اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) بخشيد و پيامبر اكرم(صلی الله علیه و آله و سلم) هم او را آزاد كرد. هر چند او به خاطر سابقه‌ي بردگي ‌اش در نظر مردم موقعيّت اجتماعي نداشت ولي در واقع آدمي صادق و امين و متعهّد و مورد لطف و عنايت خاصّ پيغمبر اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) بود. در جنگ موته فرمانده لشكر اسلام شد و به شهادت رسيد. قبلاً پيامبر اكرم(صلی الله علیه و آله و سلم) تصميم گرفت براي او همسري برگزيند. از زينب بنت جحش كه دختر عمّه‌ي خود پيامبر بود خواستگاري كرد. زينب به گمان اينكه پيامبر اكرم(صلی الله علیه و آله و سلم). مي‌ خواهد او را براي خودش انتخاب كند، با خوشحالي تمام رضايت داد ولي بعد كه فهميد براي زيد بوده است سخت ناراحت شد و امتناع ورزيد و اظهار عدم رضايت نمود. چون هيچ زن با شخصيّتي در زمان جاهليّت حاضر نمي‌ شد كه با برده‌اي ازدواج كند. اينجا بود كه اين آيه نازل شد و به امّت اسلامي هشدار داد كه احدي از اهل ايمان از مرد و زن نمي ‌تواند هنگامي كه خدا و رسولش در موردي، امري صادر كردند در مقام مخالفت برآمده اطاعت ننمايد و لذا زينب بعد از آگاهي از مضمون آيه تسليم شد و رضايت داد.

منظور اينكه خداوند در قرآن كريمش ولايت به معناي سرپرستي و صاحب اختياري را صريحاً براي رسول گرامي‌اش مقرّر كرده و فرموده است: پيامبر نسبت به اهل ايمان از خودشان بر خودشان متصرّف ‌تر است و فرمانش در تمام امور زندگي مردم مطاع است و لذا در روز غدير خم كه پيامبر اكرم(صلی الله علیه و آله و سلم) مي‌ خواست به امر خدا علي (علیه السلام) را به ولايت تعيين و تثبيت كند، در ضمن سخنراني مفصّلش اين آيه را تلاوت كرد و از مردم اقرار گرفت كه آيا شما قبول داريد كه من به حُكم اين آيه‌ي قرآن نسبت به شما مؤمنان در تمام امور زندگيتان، اَولي به تصرّف مي ‌باشم و ولايت مطلقه دارم و سرپرست و صاحب اختيار شما هستم. همه يك صدا گفتند: «آري اي رسول خدا تو به امر خدا مولا و وليّ امر ما هستي و فرمانت در تمام شئون زندگي ما مُطاع است». آنگاه آن حضرت دست علي (علیه السلام)را گرفت و بلند و كرد و گفت: «اَلا مَن كُنتُ مَولاهُ فَهذا عَليٌّ مَولاه»، حال آگاه باشيد هر كه من مولاي او و وليّ امر او هستم اين علي مولا و وليّ امر اوست. مطيع فرمانش باشيد.

آيا راستي مي ‌شود كلمه‌ي «مولا» را در بيان پيامبراكرم (صلی الله علیه و آله و سلم)آن هم با آن مقدّمات و مقارنات به معناي دوست و يار و ياور توجيه كرد نه به معناي سرپرست و صاحب اختيار. اَعاذَنا الله مِنْ شُرور اَنفُسِنا وَ مِن اِتّباع اَهواءنا.
(فَما لِهؤُلاءِ الْقَوْمِ لا يَكادُونَ يَفْقَهُونَ حَدِيثاً...)؛سوره‌ي نساء،آيه‌ي78.

پاسخ به يك شبهه

شبهه‌ي ديگري كه اينجا القاء مي ‌كنند اين است كه مي ‌گويند شما از يك طرف مي ‌گوييد علي (علیه السلام) در حال نماز چنان غرق در توجّه به خدا مي ‌شد كه از خودش بيخود مي ‌شد و از آنچه در اطرافش مي ‌گذشت آگاه نمي ‌گشت حتّي در يكي از جنگ ‌ها كه تير به پايش فرو رفته بود و مي ‌خواستند آن را بيرون بكشند، از شدّت درد طاقت نمي ‌آورد و عاقبت در حال سجده‌ي نماز از پايش بيرون كشيدند و او اصلاً با خبر نشد. از طرفي هم مي ‌گوييد آن حضرت در حال نماز بود كه سائل فقير وارد مسجد شد و از مردم كمك مالي خواست و كسي به او چيزي نداد. اميرالمؤمنين(علیه السلام) كه در حال ركوع بود صداي سائل را شنيد و دست خود را به سمت او برد و با اشاره به او فهماند كه انگشتر را از انگشتش بگيرد و ببرد. آيا اين دو سخن با هم منافات ندارند؟ آنجا تير از پايش بيرون مي‌ كشند نمي ‌فهمد امّا اينجا از آمدن سائل آگاه گشته و انگشتر خود را به او مي ‌دهد.

در جواب عرض مي ‌شود: ما مي ‌گوييم اميرالمؤمنين علي (علیه السلام) در حال نماز كه خود را در محضر خدا مي‌ ديد، آنچنان غرق در حال توجّه به خدا مي‌ شد كه به هر چه كه مربوط به غير خدا مي ‌شد اعتنايي نداشت، هر چند آن، مربوط به شخص خودش بود و كشيدن تير از پاي مباركش بود، امّا مسأله‌ي انفاق مال و ايتاء زكات در حال ركوع نماز يك «كار الهي» بود و مربوط به غير خدا نبود بلكه «اطاعت امر خدا» بود كه فرموده است:
(وَ أمَّا السَّائِلَ فَلا تَنْهَرْ)؛سوره‌ي ضحي،آيه‌ي10. هرگز سائل و مستمند را از خود مران.

پس هم «نماز» اطاعت امر خدا بود و عبادت و هم «انفاق» به مستمند، اطاعت امر خدا بود و عبادت و در واقع عبادت در ضمن عبادت بود.
به هر حال از اينگونه القاء شبهات و تشكيكات از ناحيه‌ي مخالفين در مذهب فراوان داشته‌ايم و داريم و جوابشان هم به طور كافي از ناحيه‌ي علماي شيعه اعزّهم الله داده شده است.

إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُواْ الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلاَةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ  سوره مائده آیه 55 ( سرپرست شما فقط خداست و پیغمبر او و کسانی که ایمان دارند و کسانی که بر نماز ( مداومت ) کنند و در آن حال که رکوع می گذارند ، زکات دهند ) شیخ صدوق (ره) به سند خود از ابی الجارود از حضرت امام باقر (ع) ذیل آیه " 55 سوره مائده ) روایت میکند که فرمود : طایفه ای از یهود مسلمان شدند از آن جمله عبدالله بن سلام و ثعلبه و ابن یامین و ابن صوریا بودند همگی خدمت رسول خدا (ص) عرض کردند یا نبی الله حضرت موسی وصیت کرد به یوشع ابن نون و او را جانشین خود قرار داد ، وصی شما کیست یا رسول الله ؟ بعد از تو ما به که پناه ببریم ؟ در پاسخ این آیه نازل شد : إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُواْ الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلاَةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ. آنگاه رسول خدا فرمود برخیزید ، همه برخاسته به مسجد آمدند مردی فقیر و سائل از مسجد به طرف آن جناب می آمد.حضرت فرمود : ای مرد آیا کسی به تو چیزی داده ؟ عرض کرد آری این انگشتری را یک نفر همین اینک به من داد ، پرسید چه کسی ؟ عرض کرد این مردی که مشغول نماز است ، پرسید در چه حالی به تو داد ؟ عرض کرد در حال رکوع ، حضرت تکبیر گفت.اهل مسجد همه تکبیر گفتند حضرت رو به آن مردم کرده ، فرمود پس از من علی (ع) ولی شماست ، آنان نیز گفتند ما به خداوندی خدای تعالی و به نبوت محمد (ص) و ولایت علی (ع) راضی و خشنودیم. تفسیر برهان جلد 1 صفحه 480

.إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُواْ الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلاَةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ  سوره مائده آیه 55 ( سرپرست شما فقط خداست و پیغمبر او و کسانی که ایمان دارند و کسانی که بر نماز ( مداومت ) کنند و در آن حال که رکوع می گذارند ، زکات دهند ) از امام باقر (ع) و امام صادق (ع) روایت شده که این آیه در شان علی بن ابیطالب (ع) نازل گردید در آن هنگام که در حال رکوع انگشتری خود را صدقه داد.  تفسیر مجمع البیان جلد 3 صفحه 210

.إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُواْ الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلاَةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ  سوره مائده آیه 55 ( سرپرست شما فقط خداست و پیغمبر او و کسانی که ایمان دارند و کسانی که بر نماز ( مداومت ) کنند و در آن حال که رکوع می گذارند ، زکات دهند ) ابوذر غفاری می گوید از رسول خدا (ص) شنیدم که فرمود : علی رهبر انسانها و قاتل کافران است.هرکه علی را یاری کند ، یاری میشود و هرکه علی را ترک کند خوار میگردد. آگاه باشید ، روزی با پیامبر مشغول خواندن نماز ظهر بودم فقیری در مسجد کمکی خواست و کسی چیزی به او نداد.وی دستش را به آسمان بلند کرد و گفت : خدایا گواه باش در مسجد پیامبر ، سوال کردم و کمکی خواستم و هیچکس مرا دستگیری نکرد.در این موقع علی (ع) که مشغول رکوع بود با انگشت دست راستش که در آن انگشتری بود به فقیر اشاره کرد و او انگشتری را از انگشت علی (ع) بیرون آورد.اینها در برابر چشم پیامبر گرامی انجام گرفت ، همین که از نماز فارغ شد سر به آسمان بلند کرد و گفت : خدایا برادرم موسی به درگاهت سوال کرد : پروردگارا ، سینه ام را بگشای کارم را آسان و زبانم را باز کن تا سخنم را بفهمند.برادرم هارون را که از خویشان من است ، وزیر من گردان ، پشتم را به او قوی کن و او را در کارها شریکم گردان تو به او وحی کردی که به زودی بازویت را به برادرت محکم می کنیم و برای شما قدرتی قرار می دهیم که آنها به شما دسترسی پیدا نکنند.پروردگارا منم محمد پیامبر و برگزیده تو ، خدا یا سینه ام را بگشای و کارم را آسان و علی را وزیر من گردان و پشت مرا به او محکم کن.ابوذر گفت : به خدا سوگند ، هنوز سخن پیامبر تمام نشده بود که جبرئیل از جانب خدا نازل شد و گفت ای محمد بخوان ، گفت چه بخوانم ، گفت : " إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ " تفسیر مجمع البیان جلد 3 صفحه 210

.إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُواْ الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلاَةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ  سوره مائده آیه 55 ( سرپرست شما فقط خداست و پیغمبر او و کسانی که ایمان دارند و کسانی که بر نماز ( مداومت ) کنند و در آن حال که رکوع می گذارند ، زکات دهند ) از امیرالمومنین (ع) نقل شده که فرمود : منافقین به رسول الله (ص) گفتند آیا بعد از واجباتی که تاکنون پروردگارت بر ما واجب فرموده تکلیف دیگری هنوز مانده یا همه تکالیف بیان شده ؟ اگر هنوز واجبی مانده بفرمایید تا خاطر ما آسوده شود ، بدانیم که دیگر تکلیفی جز آنچه در دست داریم نیست.در پاسخ این سوال که منافقین کردند خدای تعالی این آیه را نازل فرمود : " قل انما اعظکم بواحده " یعنی بگو من شما را به یک چیز پند می دهم و مراد از آن یک چیز ولایت ( مولا علی (ع) ) است ، آنگاه آیه " إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللّهُ الایه " در بیان آن نازل شد و در بین امت هیچ اختلافی نیست که آن روز و قبل از آن کسی از مسلمین جز یک نفر در رکوع صدقه نداده.  احتجاج طبرسی جلد 1 صفحه 43

.إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُواْ الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلاَةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ  سوره مائده آیه 55 ( سرپرست شما فقط خداست و پیغمبر او و کسانی که ایمان دارند و کسانی که بر نماز ( مداومت ) کنند و در آن حال که رکوع می گذارند ، زکات دهند ) حسن بن ابی العلاء می گوید به امام صادق (ع) عرض کردم : آیا امامان اطاعتشان واجب است ؟ فرمود : آری ، آنها همان کسانی هستند که خداوند درباره آنان فرمود : ( اطیعوالله و اطیعوالرسول و اولی الامرمنکم " و نیز فرموده : " انما ولیکم الله و رسوله و الذین آمنوا الایه".  اختصاص شیخ مفید صفحه 277

.إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُواْ الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلاَةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ  سوره مائده آیه 55 ( سرپرست شما فقط خداست و پیغمبر او و کسانی که ایمان دارند و کسانی که بر نماز ( مداومت ) کنند و در آن حال که رکوع می گذارند ، زکات دهند ) از مناقب ابن مغازلی شافعی در تفسیر کلام خدا " إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُواْ الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلاَةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ " به سند خود روایت کرده که ابن عباس گفت : این آیه در شان علی بن ابیطالب (ع) نازل گردیده است.  تفسیر المیزان جلد 6 صفحه 20

بیست و چهارم ذی الحجه روز نزول آیه تطهیر در شأن اهلبیت (علیهم اسلام) ؛ سوره احزاب آیه 33 ؛ ( إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكمُ‏ْ تَطْهِيرًا ) بر عموم شیعیان جهان مبارک باد.

چگونگي شأن نزول آيه‌ي تطهير

شأن نزول آيه‌ي تطهير هم از طريق ائمّه‌ي اطهار (علیهم السلام) از جناب امّ سلمه كه همسر پيامبراكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) است نقل شده:

 روزي رسول خدا در اطاقم بود.به من فرمود:علي و فاطمه و حسن و حسين را بگو نزد من بيايند.آنها كه آمدند،رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) كساني خود را بر سر آنها كشيد و فرمود:

(اللّهُمَّ هؤُلاءِ اَهْلُ بَيْتِي فَاَذْهِبْ عَنْهُمُ الرِّجْسَ وَ طَهِّرْهُم تَطْهِيراً)؛

«خدايا! اينان اهل بيت منند؛ پليدي را از آنها دور كن و از هر نوع آلودگي پاكشان گردان».

امّ سلمه مي‌گويد:من هم جلو رفتم و گفتم:يا رسول الله!

(اَنَا مِنْ اَهْلِ بَيْتِكَ)؛

«من هم از اهل بيت شما هستم»؟!

اجازه مي‌ دهيد من هم داخل در جمع شما باشم؟فرمود:

(كُونِي مَكانَكِ يا اُمَّ سَلَمَه اِنَّكِ اِلَي خَيْرٍ اَنْتِ مِنْ اَزْواجِ نَبِيِّ الله)؛

«اي امّ سلمه!تو در جاي خوت باش.تو زن خوبي هستي و تو از همسران پيامبرخدا هستي».

در اين موقع بر رسول خدا?وحي نازل شد و اين آيه‌ آمد:

]...إنَّما يُرِيدُ اللهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً[؛[بحارالانوار،جلد35،صفحه‌ي208.]

«...خدا منحصراً مي ‌خواهد پليدي و گناه را از شما اهل بيت دور كند و شما را از هر گونه آلودگي پاك گرداند».

مقصود قرآن از اهل بيت (علیهم السلام) چه كساني هستند؟!

در روايات زيادي از منابع شيعه و سنّي نقل شده: پس از نزول آيه‌ي تطهير تا مدّت شش ماه و بعضي تا هشت ماه و نه ماه هم نوشته‌اند كه رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) هر روز صبح، هنگام رفتن به مسجد براي نماز، كنار خانه‌ي فاطمه (علیها السلام) مي‌ايستاد و صدا مي‌ زد:

(اَلصَّلوةُ يَرْحَمُكُمْ اللهُ]...إنَّما يُرِيدُ اللهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً[)؛[بحارالانوار،جلد35،صفحه‌ي223.]

«هنگام نماز است!... اي اهل بيت!خدا مي ‌خواهد پليدي را از شما اهل بيت دور كند و شما را از هر نوع آلودگي پاك گرداند».

روشن است كه هدف از اين كار اين بوده كه مردم نمازخوان حاضر در مسجد با توجّه به اينكه خانه‌ي فاطمه (علیها السلام) متّصل به مسجد بوده مكرّراً از رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) بشنوند كه اهل بيت مقصود در قرآن، ساكنان خانه‌ي فاطمه (علیها السلام) بوده ‌اند و بعداً القاء شبهه نكنند و آيه‌ي تطهير را منطبق بر همسران پيامبر ننمايند!!  برگرفته از جزوه صفیر هدایت شماره 34 سلسله مباحث معارفی سید محمد ضیاء آبادی.

1. إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكمُ‏ْ تَطْهِيرًا سوره احزاب آیه 33 ( حق این است که خدا می خواهد ناپاکی از شما اهل این خانه ببرد و پاکیزه تان کند ، پاکیزه کامل ) از ابن جریر از ابن ابی حاتم و طبرانی از ابی سعید خدری روایت می کند که رسول خدا (ص) فرمود : این آیه در شان پنج نفر نازل شده ، درباره من و علی و فاطمه و حسن و حسین " إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكمُ‏ْ تَطْهِيرًا ".  آیات الولایة صفحه 275

2. إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكمُ‏ْ تَطْهِيرًا سوره احزاب آیه 33 ( حق این است که خدا می خواهد ناپاکی از شما اهل این خانه ببرد و پاکیزه تان کند ، پاکیزه کامل ) علی بن ابراهیم می گوید در روایتی از ابی الجارود نقل شده که امام محمد باقر (ع) در تفسیر کلام خدا " إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكمُ‏ْ تَطْهِيرًا " فرمود : این آیه در شأن رسول الله (ص) و علی ابن ابیطالب و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام نازل شده و این در خانه  اُم سَلَمه همسر رسول خدا (ص) بود که حضرت امیرالمومنین و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام را زیر کساء خیبری قرار داد و بعد دعا کرد که پروردگارا ایشان اهل بیت منند که درباره آنها به من وعده داده ای ، خداوندا پلیدی از ایشان ببر و خودت پاکشان کن ، امُ سلمه گفت آیا من نیز جزء آنها هستم ای رسول خدا (ص) ؟ فرمود : تو را مژده دهم که عاقبت به خیر هستی.  تفسیر برهان جلد 3 صفحه 319